- रिदुम् खिम् - September 22, 2025
- स्तुति भजनः पारु र निनाम् रिदुम् - September 4, 2025
- कुलुछाआ मःम् कोयो - August 8, 2025
१. निनाम्मा लो दखा
खोलोक लोमान्लिमो गुगुर्यो नाम्कुर्मा बास्छोक्साक तुवा । नाम्कुर्मा गोपि निनाम् साम् तात्ता लो नाम् कुर्मा सान्चितो खाता । खेना को दात्लाता ।
चार्आ निनाम्मा खिर्लातु, लानिमाआ चार् खिर्लातु । चार्आ नाम् साम् रिप्खि लो नाम् कुरा । नाम् साम् दाता लो को दाता । लानिमापि नाम् साम् तात्ताना चार्पि आत्ता लो चिस् दोसो को दाता ।
खोलोक दखाचा निनाम्मा खिर्चचि । ख दखाचि – मोङ्खिदखा (सनि), नाम्नदखा (बुध), रियाम्दखा (राहु), रुखुदखा (केतु), सोयोदखा (मंगल), सोमोदखा (संकटा), पोम्लास् (यम) तुवा । ख दखाचा निनाम्मा खिर्चयचि ।
दखाचा नुतङ्क सोमो बाइयचि –
१. मोङ्खिदखा (सनि) – निउ मास्खाते, इक्देउपि निउ तुचाइनो
२. नाम्नदखा (बुध) – ननप् इ निउ बाने
३. रियाम्दखा (राहु) – उइ मःम्, दाइ मःम् मिने
४. रुखुदखा (केतु) – उचि मःम् मिनेक तातेक्स्नो
५. सोयोदखा (मंगल) – मयाम्क तोउ मान्याइमोङ् इ होम्युमा
६. सोमोदखा (संकटा) – उसो इ ममानो
७. पोम्लास् (यम) – मान्नप् मिने दो मान्नप् ङा छुक्पा, नप् मिने दो नप् ङा छुक्पा
पोम्लास्मि छाचि – निङ्केम्, युवेइ, सोवेइ, गोवेइ, गवेइ, छावेइ, बुनुनुम्, मुप्देम्, दम्फु, गाल्, छेकेउ, किरिप्पा, नात्ता (निहु), सारिमा (काल) छुवा ।
२. सुन्मा, सुम्निमे, यादे लो नागि
निनाम् साम् चार्पि तान्तो खाता लो गोक्सासा हो चार् खेता, गिलुप्तो गोदिला मोम् लत्ता । मोम् केङा लो वात्छि गला, सुबुकु वा ताम्चिना दिरित्ति छुवा । दिरित्तिपि उम् सोम्लोक सुन्मा लिन्चि । सुन्माआ फोक्तु, हितिबेइ हिरिबेइ लो सुम्निमे वात्चि । तुस्बुइ फोक्तु गादो लत्ता । हितिबेइ हिरिबेइ सो नाचुर्मि नाहाइमि छुवा । रिदोमाछा सुम्निमेक मिन्ताम्मि होप्ताम्मि, हारेमि हासेमि, ङायिमि पुसिमि छुवा ।
सुम्निमे उम् हारि बानाना खोलोपि खोःङ् लो, लाःम् लो आस् सो मान्छिप्पु । उम् मा सुन्मा सो येम्खाता । उम् बु गादो सो थाम्खाता । नाचुर्मे उम् ना हितिबेइ हिरिबेइ सो हार खाता खाता, मास्खाता ।
खिक्का आस् सो मान्तुवा लो नाम्तो निनाम्मा ङाङ् दाता । खेना निनाम्मा रिसि लइ लो निनाम्माप्तो पारुपा खो मन्चि । सुम्निमेमि पारुपा लो सुरिकाम्मा मिम्चिम् सानिवापि यिङा सोमा पारुपाने सुरिकाम्मा काम्मा लसि मान्युवा । उम् हाल्लाङ् नेतोक निनाम्माप्तोङ् यिङाचा ।
सुम्निमे सो उम् हाल्लाङ् दिरित्ति हेम् यिङाचा । खोरोदोसो सुम्निमेमि सानिवापिक पारुपाङाइ यिङाचा । पारुपाने हारेमि हासेमि हो खङ्क रिस उम् रुकुवाछे मिकुवाछेपि योबान्चा । खङ्कप्का पारुपाआ हारे हासे पि हो सुम्निमेमि सागोवापि नाम्वादि छा सेखाता । खङ्कम् निङ् यादे तुवा ।
यादेम् सागो छाचि नागि छुवा । खङ्कचिम् निङ् – नारिमा, बाचिलि, छेवातु, वातुम्मा, ओफो, तोफो, लुचिरिम्, हुतिलिप् तुवा । नागिचि दिरित्ति गोपु तुवा । उम् माआ छारुइछा हुतिलिप् चार् हुमिःयु । नागि मोप् नोक्छो पःकु । खेना निङ् खारुजा ता लो दिरित्तिपु तुप् नागिचि दो मिचि ।
३. ललदुम्, वेःलिम् लो दिबुमि
हितिबेइ हिरिबेइचा ललदुम् लोलिस्चि । ललदुम्मि चार् छा दोस्कर् छुवा । दोस्कर्आ नागिम् तेमे दिलिलिम् हाल्काम्मा लो सुर् खम्चिना दाउ, चुखु लो वेःलिम् वात्चि ।
सुन्माआ लोलिस्क हितिबेइ हिरिबेइआ हुतिलिप् चइसेतु । खेना तेम् मान्तेका सोमा हुतिलिप्आ उसोङ् म मान्दुरु । खन्सा नेतो निनाम्माप्तो पारुपा बुम् बक्स् खाता । खिक्का पारुपा चार्पु युत्तु । खेना हितिबेइ हिरिबेइचि खचि बेइ लिफुआ आप्सेत्चि ।
ललदुम्मि तेल्पुछाचि खुवेइ, रोङ्केम्मे, दिलिबुम्, छन्तिबुम्, छतेबुम्, छोयोबुम्, वाछाबुम् तुवा ।
ललदुम्आ दिबुमिचि सो लोलिस्चि । खङ्क दिबुमिचि – आप्तोबेइ, रोमुलाबेइ, छेकुम्लु मोकुम्लुबेइ, योउना हेप्तोङ्माबेइ, दाम्रो सिसम्खाबेइ, छेइगो बाइगोबेइ, तुप्सि गिलुबेइ, ताम्ङो हुलुप्खाबेइ, कोसिला गिरिलाबेइ, सुक्सुला रोमुलाबेइ, बुरिमाबेइ, बुकिमाबेइ, चास्माबेइ, दुस्माबेइ, सुन्थार्माबेइ, छेचिलु खेरेलुबेइचि तुवा ।
४. पारुपा लो हुतिलिप्आ छिर्म् गुलो मःप् लाम्चि
पारु लो हुतिलिप्आ चाप्कुसि चाफोक्ला रिसि लइचि लो लुचिरिम्आ छिर्म् पःकु । खोरोलोइ छिर्म् गुलो मःप् लाम्चि लो आस्सोङ् मान्छिप्चि । खिक्का पारु लो हुतिलिप्आ छिर्म् गुलो मःप् पक्चि ।
खन्तोलो लाइस्पि दिलिखर् रिसि लइचिना पोवामा लिस्चि । दिलिखर् गोदि पिकेः । खेना पोवामाआ छिर्म् गुलो मइयो मिनाना छिर्माखापा कल्छोक्स्चि । खोदोलोने पोवामाआन् छिर्म् ने चातो सिरिरिस्दितु ङाङ् । गुलो मान्म ।
खिक्का बोक्सिलि रिसि लइचि लो छोबोमा लत्ता । बोक्सिलि बोम् सि पिकेः । खङ्क छोबोमा छिर्मा गुलो मस् छिर्माखापा कल्छोक्स्चि लोने छोबोमा सो छिर्मा गुलो मान्म । हारो-हारो चातो उम् नाप्आ छिर्म् ने फुत्दितु; फम्दितु, तेर्स्दितु ङाङ् ।
खेना ने थुनाम् रिसि लइचिना हादिमा लिस्चि । हादिमा सो छिर्माखापा छिर्मा गुलो मस् कल्छोक्स्चि । हादिमा सो छिर्मा गुलो मःम् ने हापिये, च हो छिर्म् ने गाल्ना मन्थेम्पिङ् इम्सा ङाङ् ।
हादिमाआ सो छिर्मा गुलो मान्मकप्का दिरित्ति रिसि लइचि लो बारामा लोलिसा । बारामा सो छिर्मा गुलो लसि छिर्माखापाङ् कल्छोक्स्चि सोमा बारामाआ सो छिर्म् गुलो ने मान्म । छिर्म् ने च, इछना मन्थेम्पिङ् इम्सा हो गालु ङाङ् ।
खोलोक लोलिस्चि सोमा छिर्मा गुलो लःप् आस्सोङ् मान्यिङा । खन्सा दाइ मःम् उइ मःम् लोलना पारु लो हुतिलिप्आ रिचिफालुङ् ‘छिर्मा गुलो मःप् लत्ताव’ पिक्तो रिसिवा लइचि लो उसो मान्नेइप् उनाउक इबुम् ‘वादि’ लत्ता । खन्सा पारुपा उम् छुलि काताहो ख वादि पोदाप्स्बोकु ।
वादि खेता लो वादिम् नाम्कोत्ति हाल्खोवा बोहो छुवा । ओम्लोप्मि जाखिल् बोहो छुवा । हुतिलिप् लो पारुपाआ ख बोहोचि चक्चिना बाकापुम्मा मःचि । खेना खङ्क बाकापुम्मा रिसि लइचिना योउना हुरिना छेर्कुम्लुला लेन्दात्चिक बाकापुम्मान् दिरित्तिम् छोछापि हाप्पा ।
५. बाइरिप्चो
पारुपा लो हुतिलिप्आ योउनाप्तोका लेन्दात्चिक बाकापुम्मा चेमाना बाइरिप्चो लोलिसा । बाइरिप्चो सुर् मसि युत्कप्का हारइ उये मिनाचा लो नुक दिरित्तिपु कुम्चिना चिन्दिन्चि । खेना मन्पि नागिआ तुप्स्खि लो बाइरिप्चोमि उम् चो मिःयु । खङ्क बाइरिप्चोम् चो अमाकप्का खेता लो लाइस्पि हुस्स उम् सोम् खाता । खेना उम् छिछाप्का पुछो लोलिसा । खङ्क उम् सोम् कुहुमा छुवाना थुनाम् गोपा बुकेम् बुयेम् लचा । पुछोछाक होहोरेम् छुवा ।
केइ खोरोना होहोरेम्मि दुङ्पिकाङ् नागिछा छुविकसा सुम्नि मोङ् नागि दोम्चाम् थोङाक तुवे । नेपालीपि पुछो पिकेःक किरा छुवे । खन्सा पुछोला लोलिसिक केइ वानाम् मिचा किरात लइये । केइ खोरोना नागिछा लो किरात छुवि ।
६. होहोरेम्
होहोरेम् वात्ताम्छा पतो खाता । उम् हारिवा बाना । खेना सुरिलाप्छा मिःयु । खिक्का सुरि वाहउ लोन्चि लो आस् सो मान्छिप्पु । कुहुमा साजिमाये तुप्सि गोपा बुकेम् बुयेम् लचाक तुवा ।
खिक्का कुहुमा ङाइ सुसुला लतो सुरि वाहउ दुइ लो हुवाम्छा कइखि । खुङ्कप्का होहोरेम् हुसाम्, काङ्काङ् लखाता; होपोसुम् छुवा । खेना कुहुछा मोर् मुन्नु ।
बाइरिप्चोम् इबुम् सागोवाप्का छुवाक कुहुमा लो होहोरेम्मि सागोवाप्का लाइस्पि खोलोक कुयामा मायामाचि लोलिन्चि । खङ्क कुयामा मायामाचि वादिकु हिकायो, चुबिमा, सुखा, हिल्वा, थोमे, साहुम्ति, मोमोचाउ, दोउ, केत्वार् तुवा ।
कुयामा मायामाचि मान्नप्, सानि नाइसाक तुवाकसा खचि मा होहोरेम् ङाइ चाम्खाम् लाम्चि । खन्सा होहोरेम्आ सानि नाइप्चि ‘ओ मुक्स्दुपि तुनिनव, नाक निनाम् काम्स्को दिदिखाम् पिलाप्छेम् तेल् मेक्सा खात्निना तुवानिव’ लतिङ्चि ।
खङ्कप्का दोस्पि बु, खास्, पप्पउ, चिन्चो लागालि छुवा । खङ्कम् सो दुङ् दोस्पि रिदोमा निनाम् रिदुम् छुवा । चिन्चो लागालि लो निनाम् रिदुम् निउमि, सानिमि, हारेमि हासेमि लत्ता ।
७. निनाम् रिदुम्
निनाम् रिदुम् सो सोलोमे छुवाना उम् सुरिलाप्छा बाना । खेना खसा सो कुहुमा ङाये वाये मिच । खङ्क उम् मा चुनु होहोरेम्आ छेत्ना ‘कुहुमा ने आम् पा रोबुइ के । आनान् वाये मिमान्नकइ के’ ल लो निनाम् रिदुम्आ ‘खेना कोःङ्क दाइ मयोङ्चुङ्, सुरिवाहउ ने आस् सो यिङ्नो’ उम् मा चुनु लअ ।
खङ्कप्का होहोरेम्आ ‘सिकिथाआ नाक सितोपुलु हुप्ना सुरिवाहउ लइव’ उम् छा निनाम् रिदुम् लअ ।
खेनाने आछ्या निनाम् रिदुम्आ सितोपुलु ङोङ्ङोक्छे सिकिथाआ हुप्ना सुरिवाहउ लइ सोमा उसो मान्रिङा । सितोपुलुन् सितोपुलुङाइ यिङाचा । खन्सा ‘सितोपुलु ने सुरिकाम्मा यिङ्नो के’ पिकाना उम् मा चुनु होहोरेम् ल लो होहोरेम्आ खोरोदो ‘दिबुमि साचिङ्खेप् दिलिङ्खेप्ये सिकिथाआ हुप्ना सुरिवाहउ लइखोङ्व’ निनाम् रिदुम् लअ ।
खिक्का उम् मा चुनु होहोरेम्आ वारे लइक तोङ्ङा निनाम् रिदुम्आ साचिङ्खेप् दिलिङ्खेप् सिकिथा खाम् मित्तो सुरिवाहउ लइयु । खङ्कने साचिङ्खेप् दिलिङ्खेप् सो दिबुमिहो सुरिकाम्मा मान्लमो दिबु लस् सोगो वोङ्खाता । खिक्का सोगोपा दिबुवा कल्तित् लो निनाम् रिदुम्आ खाम्मिक सिकिथा सो चेन्खाता ।
८. पारु लासइ
खङ्कप्का निनाम् रिदुम्आ दाइ मयोङ्चुङ् मिनाचा लो निनाम्माप्तो सोङ्गेर्बु रुवोबुये उम् मिकुपि बाना । खङ्कप्का निनाम् रिदुम्आ उम् ना चिन्चोलि लागालिये ‘नेतोक निनाम्माप्तो सोङ्गेर्बु रुवोबु सुरिकाम्मा मःप् लयोतोते’ लअ ।
खिक्का चिन्चो लागालि सो उम् नेछोआ पोक्स्क तोङ्ङा निनाम्माप्तो सोङ्गेर्बु रुवोबु लास् खाता । खोदोलोने सोङ्गेर्बु रुवोबु ने उम् बेलेवापि मान्छिप्पु ।
हारेमि हासेमि पारुपाआ निनाम् रिदुम्मि खिदि छुवाना चिन्चो लागालि निनाम्माप्तो थोङाक लाइस्पिङ् छेत्चक तुवा । खन्सा खुवोबु खल्जप्पा मन्चिना छुबुलुलु ब बतो तुवाचा ।
चिन्चोलि लागालिआ सोङ्गेर्बु रुवोबु लाम्तित् लो ख खुवोबु पारुपा एन्दाक्पा खल्जप्पाये छुबुलुलु ब बचक छिप्पु । खिक्का चिन्चो लागालिआ ‘पारुपा एन्दाक्पा ङ कोःङ्ने चारिमापु निनाम् रिदुम्आ सोङ्गेर्बु रुवोबुये सुरिकाम्मा काम्मा मःप् लास् पोक्सोक । आनास्चि मान्तःयो, हारइ खाता म’ पारुपा लअ ।
खिक्का पारुपाआ ‘सोङ्गेर्बु रुवोबुने बेलेछि हो, नाम् आप्स्को नाम् काम्स्को हेम् बेले लस् खालेता । आना छिप्पनो के’ चिन्चो लागालि लअ ।
खङ्कप्का चिन्चो लागालिआ ‘पारुपा ङ, खोरोदोने कोःङ्ने मोरोःन् आइ मान्न । खन्सा आःन् ङाइ निनाम् रिदुम् लो सुरिकाम्मा मस् खाइम् छुवे’ पारुपा लअ ।
खेनाने पारुपाआ ‘कोःङ् अन्तङ्क ङायि इप्, खुवोबु खल्जप्पा । ङायि सेम् निनाम् रिदुम्आ खोम् ङा खोङोःनो । खन्सा मा के, खातोःनो के’ पिक्तो चिन्चोलि लचेतु ।
खोरोलोये चिन्चो लागालिआ ‘पारुपा ङ कोःङ्ने उना उ आइ मान्न । चारिमापु निनाम् रिदुम् सुरिकाम्मा मःप् आस् सो मान्तु । खन्सा चारिमापु खाइम् ङा छुवे’ लोक्तो लेम्मु ।
चिन्चो लागालिआ खोरो लकप्का पारुपाआ ‘खोरोदो लाइस्पि निनाम् रिदुम् अङ्क कोङा मुक ताकि सुइम् मिरि सुइम् बायुम्मा ओ हुक्छो पिकाना खुर्व । खेना नत्त दो ङाङ् ओ लास् थोङ्व’ चिन्चो लागालि लअ ।
खिक्का पारुपाम् हुक्छो युत्ना चिन्चो लागालि चारिमापु युवा । खेना ‘रेउमेबुम, सोङ्गेर्बु रुवोबुने हार निनाम् आप्स्को, निनाम् काम्स्को हेम् खालेता । खन्सा खोलोपि लामु सोमा मान्छिपु । पारुपा ङाङ् छिपु । खेना निनाम् रिदुम् लो सुर् मःस् खात्चि पिको लो पारुपा सो कोःङ्ने निनाम् रिदुम्आ नतोःनो । खन्सा मा के, खातोःनो के लोओ । खेना खाइम् ङा छुवे पिको लो खोरोदो अङ्क ओ हुक्छो निनाम् रिदुम् खुर्खोङ्ते । खेना नत्त दो ओ लास् थोःङ्ते । मारोदो थोनव लोओ’ पिक्तो चिन्चोलिआ निनाम् रिदुम् पारुपाम् हुक्छो पिःयु ।
पारुपाम् हुक्छो ताकिसुइम् मिरिसुइम् निनाम् रिदुम्आ दुवाङ् नत्तु । खेना पारुपाम् ङोबो मान्खोमोङ् ‘ओ रेउमेबुम, अन्तो नप् उम् मिरुवा तुपा चोरुवा तुपा पारुपा लो सुरिकाम्मा मुयो के । बोलो लास् खाःत्व’ चिन्चो लागालि लअ ।
खिक्का चिन्चो लागालि निनाम्माप्तो पारु लास् खाता । खेना ‘आम् हुक्छोने निनाम् रिदुम्आ दुमोङ् नत् के । आन् लो सुरिकाम्मा मुयो पिका के । कोःङ् ने निनाम् रिदुम्आ आम् लास् पोक्सोक । पारुपा ङ खन्सा दव चारिमापु खात्चि के’ पारुपा लअ ।
खिक्का चिन्चो लागालिआ निनाम् रिदुम्पु पारुपा युत्तु । खेना छुम्बो थेम्पि बुछेम् दि मना तु मियु । खङ्कये निनाम् रिदुम्आ लाम्स्कोम् हेर्छाला पारुपा दातङ्कइ तुवे पिकाना चःङु ।
खङ्कने निनाम् रिदुम्आ खुवोबु पारुपा एन्दाक्पा खल्जप्पाये छुम्बोपि तुवाचाक तःखि । खिक्का ‘चिन्चोलि ङ लागालि ङ, आना दातङ्क खल्जप्पा खुवोबुये खुर्तात्म । कोङान् अन्तङ्क ङालिइप् खुवोबुने नतोःनो के । ओ निसि लइनो, सम्से लइनो । बोलो आत्पोक्स्व’ पिक्तो निनाम् रिदुम्आ पारु नाप्तोछु मिःयु ।
पारुपाआ सो केछे सुम्निमेआ वाये मि लो सानिवा मान्तेःसु; हारे हासे ङाङ् मिःयु । खोरोदोसो उम् सानिवापि मिनाङालि बोबुइम् मिनाचाक तुवाफो । खन्सा खुवोबु, खल्जप्पा मन्चिना युवा ।
खोरोलोये पारुपा खुवोबु खल्जप्पा मन्चिक निनाम् रिदुम्आ मान्छेत्तु ।
निनाम् रिदुम्मि रिङ्येन्चक पारुपाआ मिनाक तोङ्ङा छुवा । खिक्का पारुपाआ सो उसो मान्छेइप्तोङ् मन्चिना ‘आथुइङा खातोःनो पिकोतोःङ् आना युतोः । बोलो ओ बेलेवाप्तो छोक्सोतोव’ पिक्तो चिन्चो लागालि राङ्चेतु ।
निनाम् रिदुम् लो पारुपा निप्पोम् साचेखो चिन्चोलि लागालि छुवा । चिन्चो लागालिआ निप्पोमिङ् राम्फु चाम् बोक्सा । खोरोना चिन्चोलि लागालि इमि दुङ् लाइस्पिक खिदि छुवा ।
आसासो मान्छेइसा पारुपाआ योक्सुम्बोउपि उम् पारुलासइ पेःत्युक्सु ।
खिक्का बु, चिन्चो लागालि, खास्, खिस् खोलोआ चाइ मस्ना पारुपा बेलेवाप्तो छोक्स्युक्चि ।
खन्तोलो पारुपा लिसा हो बुमि चाकापइ उम् दोस् हेम् हिक्साखाता । खास्मि दोस्पि नाम्तेम्मा मिःयु । खेना खिस्मि खिङ् खेःता । खन्सा इनिम्बा सो बुमि चाकापइ उम् दोस्पा हिक्साखात्क तुवे । खास्मि दोस्पि नाप्तेम्मा मिक तुवे । खेना खिस्मि खिङ् मान्तु ।
पारुपा उम् बेलेवाप्तो आत्चिकप्का चार्पि निनाम्खर् बासा । खोलोक काउ सिप्पु । सान्मा बुक्मा हारा । खङ्कप्का निनाम् रिदुम् सो वाम्माआ खर्सा । हाकपिइ काउ तुवे मिन्तो खोलोपि लाम् लो सोमा मान्छिप्पु । खेना वाम्माआ खर्सा हो उम् निउ मास्खाता ।
चिन्चोलि लागालिआ सो खोलोपि काउ लाम् सोमा हापि सो मान्छिप्पु । लामु लाम् लो योक्सुम्बोउपि काउ छिप्पु । खेना खङ्क काउ उम् लाप्छोवापि चिना रिःछ लो निनाम् रिदुम् उसापका ।
खिक्का निनाम् रिदुम्आ ‘आछुछु, हाकपिइ उतकइ काउयो तुवे !’ पिका लो चिन्चोलिआ ‘रेउमेबुम, अङ्क योक्सुम्बोउपि तुवे, दुङ्ङयो ?’ पिकाना तत् लो निनाम् रिदुम्आ ‘रेउमेबुम, बोलो पियोतेसे, अन्पि वाम्माआ खरोसोयोःलो, हाकये !’ चिन्चो लअ ।
खिक्का चिन्चोलिआ योक्सुम्बोउपिक काउ निनाम् रिदुम् पिःयु । खेना निनाम् रिदुम्आ खङ्क काउ दुङ्ना उम् वाम्मा सेःतु ।
खिक्काये चार्पि मोम् बासाना लाइस्पि तोङ्ङा वा तालाता । सिप्खिक काउ पुइलातु । हाराक सान्मा बुक्माचि, छिर्म्चि लिमालाता । खेना निनाम् रिदुम् सो काङ्काङ् लखाता । कोरो लतिताक सो मास्युवा ।
९. दुवाजाक्सि खतेजाक्सि
ला फान्तो खाता लो निनाम् रिदुम् ने दुवाजाक्सि खतेजाक्सि बाना । एसेयो नये, देसायो नये मिना लोने मान्न, सिप्सिवा योयोवा खाइचङा । खन्सा उमि सोमोदखा बान्चाये मिनाना बोप् चिर् मःप् बोबिमि लाम्चि लोने आस् सो मान्छिप्चि ।
खोरोना बोबिमि हालाप्चचि लो खान्दिरि छेराना योउनाप्तोका ङेर्कोचि युवाचाक निनाम् रिदुम्आ तःचि । खेना ‘आन्निस्चि उल्पोतो बोबिमि तुनियो ? योउना योउमेर् मचाइनुम् हापि बोबिमि तुवे, छेत्नुम्कस् तुवेयो ? कोःङ् ने दुवाजाक्सि खतेजाक्सि बानोचोयोः’ पिक्तो ङेर्कोवाचि तत्चि ।
ङेर्कोचा केइकान् बोबिमिन् तुवेःकानो । नेतोक छेचिलु खेरेलुप्तोये खारु बेइस्कोप्तोये बोबि चाम्लु मःप्चि तुवे’ लयुक्स्चि ।
खङ्कप्का निनाम् रिदुम्आ चिन्चो लागालि सोमो बोबि चाम्लु मस् उम् लासइ होमिना पोक्सु ।
खिक्का चिन्चो लागालिआ निनाम् रिदुम्मि तोबु लासइ खाइना बोबिमि लाम्तो बायाकेर् सिलावाप्तो लासइ वन्नु । खोरोलोए बायाकेर् सिलावाआ कोःङ्ने बोबिमि मा के । नेतोक बायाकेर् थुलुलुआइ बोबि मइ यो लतिङु ।
खिक्का चिन्चोलि लागालिआ निनाम् रिदुम्मि लासइ बायाकेर् थुलुलुप्तो वन् लो बायाकेर् थुलुलुआ सो कोङा सो बोबि चाम्लु मुयोनो । बायापइवा वापइवाप्तो खात्खोङ्व लतिङु ।
खिक्का चिन्चो लागालिआ निनाम् रिदुम्मि लासइ बायापइवा वापइवाप्तो खाइखोङ् लो खसा सो कोङ् सो बोबिमिन् मा के । साप्दोपइवा अम्निवाप्तो लासइ खाइखोङ्व लतिङु ।
खोरोनाङ् चिन्चो लागालिआ लासइ साप्दोपइवा अम्निवाप्तो वन् लो साप्दोपइवा अम्निवाआ सो बोबि मुयोनो के । खोसोवा हिरिम्बुम्तो खात्खोङ्व लतिङु ।
खेना सो चिन्चो लागालिआ निनाम् रिदुम्मि लासइ खोसोवा हिरिम्बुम्तो वन् लो खोसोवा हिरिम्बुम्आ सो कोःङ् ने बोबिमिन् मा के । नेतोक ङाल्वा ङपेर्वाप्तो लासइ खाइखोङ्व लतिङु ।
खङ्कप्का चिन्चो लागालिआ निनाम् रिदुम्मि लासइ ङाल्वा ङपेर्वाप्तो वन् लो खसा सो कोङा सो बोबि चाम्लु मुयोनो के । नेतोक छिलुपउ अययम्तो खात्खोङ्व लतिङु ।
खिक्का सो चिन्चो लागालिआ निनाम् रिदुम्मि लासइ छिलुपउ अययम्तो वन् लो छिलुपउ अययम्आ सो कोःङ् सो बोबिमिन् मा के । नेतोक बोक्चेन्दु चेन्दुक्पाप्तो खात्खोङ्व लतिङु ।
खेना बोक्चेन्दु चेन्दुक्पाप्तो निनाम् रिदुम्मि लासइ वन् लो खसा सो कोङा सो बोबि चाम्लु मुयोनो । नेतोक तोवाना केलेनाआये बोबि मइ यो, मन्तो खाइखोङ्व लतिङु ।
मन्पिका सो चिन्चो लागालिआ निनाम् रिदुम्मि लासइ तोवाना केलेनाप्तो वन् लो तोवाना केलेनाआ सो कोःङ् ने बोबिमिन् मा के । नेतोक साप्तोवा तुतोवाप्तो खात्खोङ्व लतिङु ।
खिक्का सो चिन्चो लागालिआ निनाम् रिदुम्मि लासइ साप्तोवा तुतोवाप्तो वन् लो साप्तोवा तुतोवाआ सो कोङान् बोबि चाम्लु मुयोनो । नेतोक कुमुना युकुछिआइ बोबि मइयो, खात्खोङ्व लतिङु ।
खेना चिन्चो लागालिआ निनाम् रिदुम्मि लासइ कुमुना युकुछिप्तो वन् लो कुमुना युकुछिआ सो कोःङ् ने बोबिमिन् मा के । नेतोक छिरिमि तोतुमिप्तो लासइ खाइखोङ्व लतिङु ।
खिक्का सो चिन्चो लागालिआ निनाम् रिदुम्मि लासइ छिरिमि तोतुमिप्तो वन् लो छिरिमि तोतुमिआ सो कोङान् बोबि चाम्लु मुयोनो । नेतोक मोउमि कुरुमिइ बोबिमि तु के । योउना हुरिनाप्तो मोउमि कुरुमिआ बोबि चाम्लु मइ के चिन्चोलि लागालि लतिङु ।
खेना चिन्चोलि लागालि नेतोक योउना हुरिना मोउमि कुरुमिप्तो खाता । खिक्का ‘निनाम् रिदुम् दुवा जाक्सि खते जाक्सि बान्चाइना उम् लासइये आम्पि थुक । उनाइ दुवा जाक्सि बान्चाये, बोबि चाम्लु मःम्पिम् छुवा’ पिक्तो निनाम् रिदुम्मि लासइ मोउमि कुरुमिप्तो वन्नु ।
मोउमि कुरुमिआ ‘एइ कोःङ् बोबिमिङ्खि तुवोःक । खोरोलोइ कोङा बोबि चाम्लु मुयो लो खाप्चिमा, छेबेफा, छिर्माकु चोन्दोकु, सिप्खाचो खामाचो, आल्मारिम् तोयोरिम् लो साप्दो सुइम् मिरि सुइम्ये बोबि सोसेल् गोङोः के’ लअ ।
१०. बोबि चाम्लु
चिन्चोलि लागालि योउना हुरिनाला निनाम् रिदुम्पु युवाना ‘रेउमेबुम, योउनाप्तो बोबि चाम्लु मःप् मोउमि कुरुमि छिपु के । मोउमि कुरुमिआ बोबि चाम्लु मइ लो खाप्चिमा, छेबेफा, छिर्माकु चोन्दोकु, सिप्खाचो खामाचो, आल्मारिम् तोयोरिम् लो साप्दो सुइम् मिरि सुइम्ये गोङ के’ लअ ।
खिक्का निनाम् रिदुम्आ खङ्क खोलोक बोबि सोसेल्चि चिन्चो लागालि चुम्तिङ । खेना बोबि सोसेल् खाइना चिन्चो लागालि योउना खाताना ‘मोउमि ङ कुरुमि ङ निनाम् रिदुम्पुका आना पिकाक बोबि सोसेल्चि थु के । उरोहोइ निनाम् रिदुम् दुवा लचाये बोबि चाम्लु मःम्पिम् छुवा के’ लअ ।
खङ्कप्का मोउमि कुरुमिआ बोबि चाम्लु म लो निनाम् रिदुम्आ पारु छाये मोरि मक मोमुन्कइ खतिछाबउ छुवा । खेना ‘खङ्क रिङ् पारुपाप्तो खात्ना खप्खोङ्व’ लतिङु ।
खतिछाबउ छुवाक साम्दि युत्ना चिन्चोलि लागालि निनाम् रिदुम्पु युवा । खिक्का ‘निनाम् रिदुम् ङ आना ने पारु छाये मोरि मइक मोमुन्नक योउना हुरिनाप्तो मोउमि कुरुमिआ बोबि चाम्चे खतिछाबउ म के’ लअ ।
खङ्क येःन्ना निनाम् रिदुम्आ ‘खेना दानाइ कोङा पारु छा मोर् मुनु ? आछेङ्कयो ? खेना कोःङ् दाइ मोःयोङ्चुङ् ?’ पिका लो चिन्चोलि लागालिआ ‘खोरो दो कोःङ् अङ्क साम्दि खायोःना पारुपाप्तो खातोः के ।’ निनाम् रिदुम् लना पारुपाप्तो खाता ।
खिक्का पारुपाप्तो तातेकाना ‘पारुपा ङ निनाम् रिदुम्आ ने आम् चार् छाये मोर् मुन्चय पिःम् रिङ् योउना हुरिनापि मोउमि कुरुमिआ खतिछाबउ म के । आछ्याङ्कयो, दाना लोइ मोरो छुवा निनाम् रिदुम्आ पिक्चाइ के’ पिक्तो पारुपा तत्तु ।
खिक्का पारुपाआ ‘अउ निनाम् रिदुम्आ ओ छा मोर् मुन्नक दो ओलोनुव । खोरोदो दुङ् लाइस्पि निनाम् रिदुम्मि सागो चेइम् रद्र, गोङ्गेर्वा, तितिछोरो थोक्थेर्वाचि यु के । खङ्कप्का सेर्बे यु के । खङ्कम् दोस्पि सोक्वा मोर्वा यु के । खङ्कप्का सोङ्, लुङ्, सिःछो यु के । खङ्कम् दोस्पि उम् सोःम् लोक पियेयेम्छा, चयाम्माछा, बोस्माछा यु के । खङ्कम् दोस्पि बुसुम्छा लाम्लछा नार् छु के । खङ्क सोगोपि तुनुव । खिक्का लुम्दुछा मोक्स् छु के ऽ मोक्स् सो सोगो थेम्पि तुनुव । खेना छारुइ लुम्दुछा पुपो छु के । मङ्क दाम्रोपि खान्नुना तुनुव । दुङ् दोस्पि छाइरुछा रिदोछा मिना ङालि तुम्नो छु के । छारुइछा रिदोछा तुम्नो उम् मा चुनु निनाम् रिदुम् लो तुनु । तुम्तो छुकप्का कोङा खेमु लेनुदातोः के । ख खेमुपि उम् मा चुनुआ कप्नुना देत्छा नाम् थोङ् लो कोःङ् सो खोमियोनुव’ चिन्चोलि लअ ।
खङ्क रिस युत्ना चिन्चोलि लागालि निनाम् रिदुम्पु युवा । खेना पारुपाआ मःक खारिबो निनाम् रिदुम् इःयु ।
११. निनाम् रिदुम्मि सागोछाचि
पारुपाआ खारिबो मक तोङ्नाङ् लाइस्पि निनाम् रिदुम्मि सागो चेइम् रद्र युवा; गोङ्गेर्वा तितिछोरो थोक्थेर्वा युवा । खेना सेर्बो युवा । खङ्कम् दोस्पि सोक्वा मोर्वा युवा । खिक्का सोङ्, लुङ्, सिछो युवा । खङ्कम् दोस्पि उम् सोःम् लोक पियेयेम्छा, चयाम्माछा, बोस्माछा छुवा ।
खङ्कम् दोस्पि बुसुम्छा नार् छुवा । नारापा उम् पा रोबुआ पिकाक तोङ्ङा सोगो खाताना तुवा । खिक्का लुम्दुछा मोक्स् छुवा । मोक्स् सो सोगो चेइ मतो तुवा । खिक्का छारुइ लुम्दुछा पुपो छुवा । पुपो सो दाम्रो खाताना तुवा । खङ्कम् सो दोस्पि छाइरुछा रिदोछा मिना ङालि तुम्नो छुवा । खन्तोलो पारुपाआ लेन्दात्क खेमुपि निनाम् रिदुम्आ रिदोछा तुम्नो कःपु । खेना देत्छा नाम् लत्ता लो नाम्पा लात्ना पारुपा उम् पा रोबु सो खोमिःयु । खन्तोलो पारुपाआ उम् चार् छा तुम्नो दिरित्ति लपा माइसु लपा हेप्स्नु पिकाना हारे हासे लो तालिफु लेन्छ ।
१२. कुयामा मायामा
पारुपा लो निनाम् रिदुम्मि छाचि खचि हारिवा बाना । खिक्का तुम्नो सो दिबुमि हो दिबु लःस् सोगो खात्दोङा । दिबुवापि खाता लो उम् मा चुनु निनाम् रिदुम्आ दिबुजोस् सो होमितिङ्क तुवा ।
खङ्कने सोगोपा दिबुवा मस् वोःङ्खाता लो नारापये दोस्पि तुवाना तुम्नोम् दिबु जोस् ने चान्खा पिःयु । खोरोना दिबु जोस् चान्खा पिकप्का तुम्नोआ उम् मा चुनु निनाम् रिदुम् ‘मात ङ, ओ बु नारापाआ सोगोपा ओ दिबु जोस् चायोपोयोः । ओ बु नारापा वाछे वारे लइव’ लअ ।
खिक्का निनाम् रिदुम्आ नारापा ‘आम् नेछोम् जिबु जोस् चान्खा पिनव । मोरोन् मयाम्नोकइ के, बुसुम्छा नारापा ङ’ ल लो ने नारापाआ ‘उतङ्क दिबु जोस्ये कोङा चान्खा पियु ! कोङान् छेतोःनो के, मात ङ । खङ्कन् तुम्नोआ वालिलि मियाकइ के’ लोक्तो उम् मा चुनु निनाम् रिदुम् नारापाआ छुलि खोमिःयु ।
खिक्का सो ङा खोरोनाङ् तुम्नो दिबुवापि खात्चा । खन्तोलो उम् दिबु जोस् ने चान्खा पिःच । खिक्का इक् लेइने उसाइ ओ दिबु जोस् चखिय मिनाना बेइ लिफु लो सिछोप्तो वोङाना चङ्च । खङ्कने नारापा ङाइ तुम्नोम् दिबु जोस् चास् ता ।
खन्लेइ उम् नेछो तुम्नोआ हुङ्दित्क तुम् तःना नारापाआ हाउ लोक्तो पान्खि । तुम्नो सो उम् छुलि तेम् मान्दुर् हो बेइ तुर् फिन्छ लो नारापाम् चानारिपि तिलिलिक्सेतु ।
नारापाम् निउ सुखाआ माइदित् लो उम् नेछोम् दिबु जोस् चान्खा पिःक तुवा ।
खिक्का नारापा सोगोपिङ् होक्सिना तुम्नो खिम् आत्ता । खङ्कप्का सोगोपा कुसाचाक नारापाआ साल्म् मःम् होक्सि । नारापा कुसाक मान्येःन्कप्का निनाम् रिदुम्आ तुम्नो ‘आम् बु नारापाआ एसेन् साल्म् मइनो । आनास्चि उचि मान्मकयो’ पिकाना तुम्नो तत्तु ।
खन्तोलो तुम्नो वाये वाये तुवाचा । खिक्का चिस् तात्तोपि ‘एसे सो ओ दिबु जोस् चान्खा पियोना नारापान् आपुसेतुः’ उम् मा लअ ।
इ छा यो पिकेः, जतङ्क दोसो इतोतोङ् लइये । खन्सा निनाम् रिदुम्आ वोतो सेप् खाइना नारापा उम् छा बप्ना रिसि लइयु । खन्तोलोये नारापान् कोःङ्ने इम्सोचोइ हाइ पिक्तो पक्लाता ।
खेना उम् मा चुनुआ ‘नारापा ङ आना आम् नेछोम् दिबु जोस् चान्खा पिना आन्ने आम् नेछोआ आप्सेताक । कोङा रिसि लइन्ना उसापक्कइ के । अन्तोङ्ना मयेःचिनो के’ ल लोये ‘ए, मात ङ, खोरोदोन् कोङ्ने ओ नेछोम् दोक्पि खोमःम्चिम् ने ओ ङइमा के । खन्सा हनान् कोःङ् खिम् आत्तोनो । सोगोपिङ् तुवोः के’ उम् मा निनाम् रिदुम् लअ ।
निनाम् रिदुम्आ ‘ओ छाये, खेना आन् खिम् आत्नो दो कोःङ् दाइ मयोङ्चुङ्, दानाइ रेम्चिमा’ नारापा ल लो नारापाआ ‘ओ मा चुनु ङ, कोःङ् लाम्दुनि कुसोः लो लाम्छिनि दिबुसाचि लाम्चव; लाम्छिनि कुसोः लो लाम्दुनि दिबुसा लाम्चव’ निनाम् रिदुम् लअ ।
खङ्कने निनाम् रिदुम्मि सो सुखाआ उम् निउ माइदित् हो नारापा लाम्दुनि कुसा लो ‘ओ छा, ओ छा’ पिक्तो लाम्दुनि बुल्सा । लाम्छिनि कुसा लो ‘ओ छा, ओ छा’ पिक्तो लाम्छिनि ङाइ बुल्सा ।
खेनाने नारापाआ ओ मा चुनुआन् ओ दिबुसाइ लाक्सोपोयोः मिना हो उम् चारइम् मिनाना ओरो उम् चा रन् लो ने उम् गन्दिरिये हेल्न्दि पिःयु । खेना सुखा दःता हो सियाखाता ।
खङ्कप्का नारापाआ निनाम् रिदुम्मि सालोगि ने मोक्साप्पाये हुमिना तुम्नो रिदुम्छाये उम् मा चुनुम् सेक तुम्ते, गुस् खाल् सिम् ललइ मस् काछोक्स् खाता ।
खङ्क ने मोक्साप्पा सो सुखाआ दःत् हो उम् निउ मास्खाता लो उम् मा चुनुम् सालोगि ने सिङ्पि दाप्सु, लुङ्पि दाप्सु खिक्का चखि । खोरोना उम् मा चुनुम् सालोगि सिङ् लुङ्पि दाप्स् लो सिङ्दाप्पा, लुङ्दाप्पा सुखा दःता ।
नारापाआ तुम्नो दालास्ना उम् माःम् सेक तुम्ते गुस् खाल् सिम् ललइ मःप् तुम्नो दालास्ना ता लो ने खचि माम् सालोगि ने मान्तुवा । खेना नारापाआ ‘इ माम् सालोगि हाकये’ पिकाना मोक्साप्पा तत् लो ने ‘कोङान् छेतोःनो के । आन् लो मायो दिबुवापि खाताचिक । आनाङ् छेत्तफो’ पिक्तो छुलि खोमियु । खङ्क ने मोक्साप्पाम् ङपि हि लो तोसुम् खियासाक दात्खाता ।
खन्सा ‘आम् ङपिन् इ माम् हि लो तोसुम् खिन्दियान्चि । आनाइ इ माम् सालोगिन् चछि हाइ ! वालिलिपो’ पिक्तो तुम्नोआ लुङ् कप्ना आम्दिम् मिना लो ने सुखाआ दत्खिक मोक्साप्पा दाम्रोला मुक्सु हिल्ला हुतान्खि । खेना सुखा, हिल्वा लो छिलु अइवा तोअइवा दःता ।
खोरोना निनाम् रिदुम्मि सेक तुम्ते सिम् ललइ मान्ममो मोक्साप्पाआ चखिकसा सुम्निदु पुयुदुपुङ् हिल्वा दोदियोचि आचेसा रोङ्केलु थोङा ।
१३. वारे वाछे
तुम्नोम् मा चुनु निनाम् रिदुम् सो सियाखाता । नाराप्पा सोगो वोःङा । मोक्साप्पा सो थाःसा । पुपो सो दाम्रो सिसम्खापा वोःङ्खाता । खन्पिका तुम्नोछा उम् हाल्ला छुवा । खन्सा दाइ मःम्चिम्, उइ मःम्चिम् मिनाचा लो चिन्चो लागालिआ ‘कोङा ओ लाप्तोपि साखि पुम्दिल् छुयोःना निनाम्माप्तो आम् पा रोबु पारुपाप्तो खातोः के । खेना सिकि पुम्दिल् लेन्छोयान् । मङ्क सिकि पुम्दिल् लाप्ना आम् पा पारुपाप्तो वारेवाछे लोन्चिस् थोङ्व’ तुम्नो लअ ।
खिक्का चिन्चो लागालिआ उम् दोपेर्छो लाप्तोपि सिकि पुम्दिल् छुइना पारुपाप्तो खाता । खेना तातेकाना खाइक सिकि पुम्दिल् तुम्नो लेन्छ । खिक्का सिकि पुम्दिल्पिका तुम्नो उम् पा रोबु पारुपाप्तो खाता ।
उम् पा रोबुप्तो तातेकाना ‘ओ पा रोबु ङ ओ बुचि खोलोङ् सोगो, दाम्रो वोःङ्खाता । ओ मा चुनु सो सियाखाता । खन्सा कोःङ्क दाइ मयोङ्चुङ् मः’ लअ ।
खेना उम् पा रोबु पारुपाआ ‘ओ छा सिसम्छाये रिदोछा ङ आन् आम् बेलेवापुङ् आत्ताव । खिक्का चार् साक्स्ना खारु लव, बोतो लव । खङ्कपि लिस्क छिर्म् गुलो मतो चव, दुङ्व । खङ्कम् दोस्पि छुप्रिम् लिस्ना उम् बुङ् बाइय के । खेना खङ्क पत्नव । खङ्कम् हारिवा बान्ना सुरिलाप्छा बान्कप्का आना खङ्क लो सुरिकाम्मा मःम् के’ पिक्तो तुम्नो वाछे वारे लइयु ।
खङ्कप्का तुम्नो चारिमापु आत्ताना उम् पा रोबुआ वाछे वारे लइक मिन्तो चारि साङ्मा म । खङ्कप्का चारि थिङ्मा पका । खिक्का साक्स्क चार्पि छुप्रिम् लिसाना उम् बुङ्ये बाइच । खोरोलोये उम् पा रोबुआ वाछे वारे लइक मात् हो तुम्नोआ छुप्रिम्मि बुङ् पत्च । पत्च-पत्च लो ने छुप्रिम् बुङ्ने वादिकु हिकायो दःता हो कोक्सेइ तात्ताना हुप्साखाता ।
खङ्कम् दोस्पि सो छुप्रिम् बुङ् बाइयु । खङ्कप्का सिसम्तिम् छुवा । सिसम्तिम्मि सुरिलाप्छा बानाना तुम्नो लो सुर् खम्चिना चार् छा होलेन्दा वात्चि । खोदोलोये सिसम्तिम्आ उम् गुलो मःप् तुम्नो लो सुरिकाम्मा मकसा छेर्बाआ थास्खि हो दोउ केत्वार्चा सानिवाछे मिचि ।
१४. कुयामा मायामा सोःम्
तुम्नो ने दिबुमि हो खन् लेइ सो दिबु लःस् थुनाम् गो खाताक नाम्कुर्मा मिःयु । खिम् तान्ला छुसा । खन्तोलो दोउ केत्वार्, कुयामा मायामाचा सानिवाछे मिचचिक उम् तोमा सिसम्तिम् थाम्खिचि ।
तुम्नोआ उम् तोमा सिसम्तिम् हापि खाता मिनाना खोलोकपि लाम् लो सो मान्छिप्पु । खिक्का उम् पा रोबु पारुपाआ वाछे वारे पिःक मिन्तो खोलोक जेत् लोये छाम्छोपउये जेत्ता । खङ्कप्का तुम्नोछाआ छाम्छोपउमि मिरिकेर्, सेलेकेर् (थुल्), होलोकेर् खिङ्ना सेलेकेर्पिका खोःङ् लो ने उम् तोमा सिसम्तिम् ने केत्वार् दोवोचाउआ उर्चिना काप्स्खिचिक तुम् तअ ।
खिक्कासोङ् तुम्नोआ उइ मुयो मिन्तो खोलोक सोङ्चि जेत् लोये साप्तोलोम् लो थिसिवा जेत्ता । खेना तुम्नोआ छाम्छोपउमि सेलेकेर्, थिसिवाम् खाचिवा मना साप्तोलोम्मि हिबुनाम्आ सोक्स् लोये दोवोचाउ केत्वार् ने निनाम् काम्स्को हेम् पेर्खाता ।
सिसम्तिम् दोउ केत्वार्चा फालाप्स्युक्स्चि सोमा मान्लेता । हुप्साकपुङ् सुःमाआ कप्च । खङ्कप्का तुम्नोम् दुङ्पुकाङ् थिसिवा लो साप्तोलोम् कुयामा मायामा सोक्साम् लो गोम्थोम्पा ।
खिक्का तुम्नोआ उम् तोमा सम्तुमा मिहो उम् तुप्रि लोप्रि कप्ना वाइखिलोम् थोकोदोपु खुम्मु । खङ्कप्का दिलिवेच्चो तितिछोरो लिमाना वाइ वोस्को थोको रिम्दितु ।
सिसम्तिम् सियाकप्का तुम्नोआ दिलिबुम् लो सुर् खप्सु । होपोसुम् दिलिबुम् इक् लेइ जा लास् वाइ वोःङा लो सिसम्तिम्मि तुप्रिपिका लिमाक दिलिवेच्चोआ उम् रेन्मा माइसु लहो दिलिबुम्मि चुम्फाम्पि पाम्सेतु । खङ्कप्का मोमोचाउ, चुबिमा योबिमा दःता ।
खिक्कासोङ् तुम्नोआ दिल्काम्मा लो सुर् खम्चि । दिलिबुम् लो दिल्काम्मा नाना नेछोस् तुवा ।
म जस्तो भाषा नबुझ्नेलाई चै गाह्रो हुनेरहेछ । नेपालीमा उल्था पनि समेट्न सके अझ उपयोगी हुनेथियो- olonuwake🙏